Euskaraz Bizi

Euskara, euskal biztanleen ikur esanguratsua da eta gehienok baloratzen dugun hizkuntza da. Gure historiaren eta kulturaren zati handia denez, zaindu egin behar dugu, partaide izaten jarraitzeko. Euskara baita bereizten gaituen hizkuntza.

Euskara jakitea abantaila eta zortea da, horrela, beste hiriko edo herrialdetako biztanleek baino hizkuntza gehiago hitz egiten ditugu eta. Pribilegiatuak gara bi edo hiru hizkuntza, gutxienez, ikasten ditugulako txikitatik, beste hirietan, aldiz, ez. Hau da, gero eta hizkuntza gehiago hitz egin edo jakitea, hobeto.

Euskarak garrantzia du, zeren eta gazteek, mutilek eta neskek, gizartean hizkuntza propio batekin hazi al direlako, baita hezkuntzan ere. Euskararen garrantzia nabarmena da, abantaila positiboak baino ez ditu ekartzen gure historiarako, kulturarako, gizarterako, hezkuntzarako…

Lehenik eta behin hezkuntza eredu desberdinak azalduko ditugu: D eredua dena euskaraz, B eredua euskaraz eta gaztelaniaz eta A eredua dena gaztelaniaz. Gaur egun Lehen Hezkuntzan eta DBHn dauden ikasle gehiengoaren lehen hizkuntza gaztelania da baina, esan beharra dago, D eredua dela gehien egiten dena, beraz, klasean euskaraz egiten dute.

Aurrekoarekin jarraituz, Lehen Hezkuntzan dauden ikasleen gehiengoak klasean ikaskideekin euskaraz bakarrik ikasten dute, baina DBHkoek, ordea, gazteleraz hitz egiten dute klasean beren ikaskideekin. Jolas orduan, bi zikloetako ikasleen gehiengoak egiten du erdaraz ikaskideekin. Gure ustez klasean daudenean gutxienez, ikasle guztiek euskaraz egin dezaten bultzatu beharko zuketen irakasleek. Jolas orduan badakigu ez dela erraza guztiak kontrolatzea.

Irakaslearekin klase barruan hitz egiten dutenean gehiengoak euskaraz egiten du, baina badaude erdaraz hitz egiten dutenak ere. Jolas orduan, gehiengoak euskaraz hitz egiten dio irakasleari baina klasean baina gehiago hitz egiten diote gazteleraz. Irakasleek gaztelaniaz hitz egiten uzten badiete, geroz eta gehiago hasiko dira hizkuntza horretan hitz egiten eta horrek euskararen erabilera murriztu eragingo du, noski. Beraz, irakasleek beti berarekin gutxienez euskaraz hitz egiten bakarrik utzi beharko lieke bere ikasleei edo ikasle ez direnei, hau da, ikastolako edozein umeri.

Horretaz aparte, ikastola askotan haur hezkuntzatik batxiler arte ikasle guztiak erakunde edo eraikuntza berdinean batera daude. Hau kaltegarria izan daiteke euskararen erabilerarentzako. Normalean, haur hezkuntzan euskaraz batxilerrekoek baino gehiago hitz egiten dute. Denak kontaktuan egonda, haur txikiak handiagokoengatik influenziatu egiten dira eta askoz lehenago hasten dira gazteleraz hitz egiten. Hau nabarmena da generazio berriek aurrekoek baino euskara maila baxuagoa daukatela ikusi dugulako. Hau ez gerta dadin, irakasleek DBH 3-4ko eta Batxilergoko ikasleak haurrekin euskaraz egiteko animatu egin behar dituzte.

Gure arazoaren faktoreak ugariak dira baina kasu guztietan ez dira berdinak. Izan ere, zergatiak bi zatitan bana ditzazkegu, alde batetik orokorrak daude, zeintzuk kasu guztietan zer esan handia duten, haien artean daude: adina, sexua, hezkuntza eta gizartea. Baina bestalde kasuan kasuko faktoreak daude, hau da, herria, eskola, testuinguru linguistiko eta abarren arabera aldatzen direnak.

Beraz orain aztertu behar dugun gaia faktore orokorren barnean kokatzen da, gainera oso faktore garrantzitsua da, izan ere aditu askok dioten moduan hizkuntza kasu askotan gizartearen erreflexua da.

Etxeko helduenen egoerari dagokionez beraiek jasotako hezkuntza eta gaztaroan jasan izan zuten egoera zaila kontuan izanik, aipatu behar da euskara tasa nahiko baxua izan daitekeela, gainera kasu askotan ez dute euskara egiteko ohitura batere barneraturik. Bestalde, aipatu behar da Euskal Herriko kostaldean industria guneek eragindako nekazal exodoak ere zeresan ugari duela, izan ere espainiar ugari etorri zen Euskal Herrira eta ondorioz euskara tasa jaitsi egin zen.

Gaur egun heldu askok eta askok ez dakite euskaraz hitz egiten eta zoritxarrez beste askok jakin arren ez dute erabiltzen. Kasu hau gizon zein emakumezkoetan ematen da, agian emakumezkoetan gehiago. Kasu honen arrazoi nagusia ohitura falta izan daiteke, gaztaroan debekatua egonagatik ez zen erabiltzen eta zorionez garaiak aldatu diren arren ohitura batzuk ez dira aldatu eta bi euskara hiztunen artean gaztelania entzutea nahiko ohikoa da.

Orain gurasoen kasua ere aipa daiteke, bertan 40-50 urte bitarteko helduen kasua aztertu behar dugu. Hauek izan zuten hezkuntza eta familia giroa oso ezberdina izan zen beraien artean, eta ondorioz ohiturak ere desberdinak dira. Izan ere, batzuk diktadura garaiko hezkuntza jaso zuten moduan, beste batzuk ikastolara joateko aukera izan zuten. Sexuen arteko desberdintasunei dagokionez ere, nahiko ohitura antzekoak dituzte, hori bai azterketek diotenez emakumeek gizonezkoek baina euskeraren erabilera gehiago egiten dute.

Gaur egungo ume eta gazteen aiton-amon eta aita-amen kasuak aztertu ditugu umeen euskara erabiltzeko ohituran oso paper garrantzitsua dutelako. Azterketan honen ondorioz esan dezakegu gure etxeko gaztetxoak oso familia giro ezberdinak izan ditzaketela beraz barietatea ere handia izango dela. Baina naiz eta familia askoren giroa nahiko erdalduna izan eta gaztelania izan hizkuntzarik erabiliena, ikastolen kantitateak eta bertan ikasten duten haurren kantitateak gora egin du, laburbilduz euskalduntzen prozesu baten alde daudela esan daiteke.

Umeek ordea beraien gurasoek ezarri nahi duten euskalduntze prozesu hau ez dute guztiz aurrera eramaten, litekeena da hezkuntzaren errua izatea edo familia giroak guk uste baino garrantzi gehiago izatea.

Beraz ulergarria da umeek etxean etxeko hizkuntza erabiltzea, baina zer geratzen da etxetik kanpo? Ba egoera eta hizkuntza ez dela aldatzen. Kasu askotan jakin izan da ume  erdaldun askok euskara ikasi arren irakaskuntzarekin eta eskolarekin bakarrik erlazionatzen dutela  eta ez dutela beraien bizitzarako hizkuntzatzat. Kasu hau bai mutil bai nesketan ematen da.

Beste arrazoi garrantzitsu bat moda jarraitzearena izan daiteke, haurrek gustatzen zaizkien gauzak gaztelaniaz entzun ezkero beraiek ere honela egingo dute. Mutilen kasuan adibidez kirol probak ikustea oso gustuko izaten dute orokorrean, batez ere futbola; bertatik jasotzen duten informazio ia guztia erdaraz jasotzen dute eta beraiek horregatik ere erdara erabiliko dute. Nesken kasuan ere berdin gertatzen da, filmekin, musikarekin, kirolekin, jostailuekin eta abarrekin erlazionaturiko gehiena gaztelaniaz jasotzen dutelako.

Zenbait azterketek erakutsi duten moduan, eta guk ere lehen pertsonan ikusi dugun moduan, zoritxarrez bi sexuetako gazteek dute gaztelaniara jotzeko ohitura. Nesken kasuan ohitura aldaketa hau lehenago eman daiteke, izan ere nesken garapen psikologiko zein biologikoa lehenago ematen da eta honek zerikusia du erabiltzen duten hizkuntzan. Baina oso posiblea da behin etapa hau igarota euskararako itzulera gertatzea. Mutilen kasuan erdararako prozesu hau ere ematen da, baina kasu askotan, nesketan ez bezala, ez da itzulerarako prozesua gertatuko, hots, behin mutilek gaztelania erabiltzeko ohitura harturik ez dira euskarara itzuliko.

Bideo honetan Nafarroako Erriberan euskarak bizi duen egoera latza aztertzen du, eta bertako euskaldunek eta Argia Ikastolak euskal komunitate bat sortzeko egin dituzten ahaleginak plazaratzen ditu.

Lan honetarako erabili ditugun erreferentziak honako hauek dira:

• Hemen LH 4en eta DBH 2n hizkuntzek duten egoera azaltzen da 2011. urtean.
• Erreferentzia honetan euskararen erabilera aztertzen dute kalean egindako galdetegi baten bidez.
• Esteka honetan Txingudi Ikastolako euskararen normalizaziorako proiektua agertzen da.